Przegląd przedświątecznych orzeczeń ETPCz (37 + )

Przedświąteczną porcję 37 orzeczeń przyniósł wyłącznie wtorek. Oprócz głośnego wyroku ws. zamachu terrorystycznego na moskiewski teatr Dubrovka, znajdziemy również materię interesującą z polskiej perspektywy.

Mirosław Wojciechowski p-ko Polsce

Zacznijmy od jednej z repetitive cases. Choć nic w nich przełomowego (raczej) nie znajdziemy, to pokazują źródło problemów systemowych:

                       Źródło: http://bit.ly/sNxMKY

Dzisiejszy wpis nie stanowi reklamy żadnej książki, lecz tak wyraźna okładka jest w stanie doskonale wprowadzić do tematyki orzeczenia Mirosław Wojciechowski p-ko Polsce  

- w sprawie Mirosław Wojciechowski p-ko Polsce (skarga nr 18063/07) obrońca przydzielony skarżącemu z urzędu, odmówił wniesienia kasacji na jego korzyść. Praktyka dobrze znana. Tymczasem Trybunał orzekł o naruszeniu przez Polskę art. 6 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 3 lit. c EKPCz. Dlaczego? Sąd po poinformowaniu skarżącego o decyzji procesowej obrońcy, zaniechał wskazania skarżącemu dalszych, możliwości procesowych.

Tymczasem zgodnie z orzecznictwem SN:

Gdy skazany osobiście złożył wniosek o doręczenie wyroku celem złożenia kasacji jednocześnie z wnioskiem o wyznaczenie adwokata do jej sporządzenia i gdy tego obrońcę mu wyznaczono a ten odmówił sporządzenia kasacji, trzeba przyjąć i pouczyć skazanego, że dopiero z następnym dniem od dnia powiadomienia go o odmowie sporządzenia kasacji przez wyznaczonego adwokata zaczyna swój bieg 30-dniowy termin do wniesienia kasacji określony w art. 524 § 1 zd. 1 kk.

Nie ulega przecież wątpliwości, że skazany powiadomiony o odmowie sporządzenia kasacji przez wyznaczonego z urzędu obrońcę, ma prawo ustanowić obrońcę z wyboru do sporządzenia kasacji lub podjąć inne czynności zmierzające do jej skutecznego wniesienia.

[tezy postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2002 r. (sygn. akt III KZ 87/01)]

Choć przyjęty model Sądu Najwyższego zakłada "wyjątkowe" korzystanie z niego, to ETPCz wprost formułuje prawo dostępu do Sądu Najwyższego. Stroną EKPCz jest Rzeczpospolita Polska, więc to na niej ciąży realizacja równego dostępu do SN. Trzecia gałąź władzy wypełnia zobowiązania traktatowe nie tylko w formie ferowania wyroków. Raport Joanny Lory Komunikacja sądów z obywatelami pokazuje niedocenianą funkcję informacyjną sądownictwa. ETPCz rozciąga ją dodatkowo na informacje procesowe. 

Tak - zdawałoby się, że przewidywalny - wyrok ws. Mirosław Wojciechowski p-ko Polsce skłania do refleksji nad praktyką wydawania przez obrońców z urzędu opinii o braku podstaw do wniesienia kasacji. Bezdyskusyjne są przypadki niespełniania przesłanek formalnych. Odpowiedniego poziomu zaangażowania wymaga wykazanie spełniania przesłanki z art. 523 § 1 k.p.k.: 

Kasacja może być wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 lub innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia; kasacja nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary.

Jeżeli przy obronie z urzędu weryfikacja spełnienia art. 523 § 1 k.p.k. polega na wyszukiwaniu w systemie informacji prawnej postanowień SN o podobnym stanie faktycznym i prawnym, to prowadzi to do 'zamrożenia' kreatywności prawniczej. Ciężko jest przekonać SN do odmiennego odczytania  podstaw kasacji, jeżeli takie próby nie muszą podejmowane ze względu na możliwość poprzestania na wydaniu przedmiotowej opinii przez obrońcę z urzędu. Przy obronie z wyboru, również jeżeli wyrokom sądu I i II instancji nie można nic zarzucić, niewniesienie kasacji nie kończy się zapewne wypłatą honorarium za opinię o braku podstaw do wniesienia kasacji, lecz po prostu utratą klienta. 

Jeżeli brak odpowiedniego poziomu kreatywności prawniczej dotyczy "państwowej" obrony z urzędu, to istniejąca różnica w jej poziomie z obroną z wyboru może prowadzić bezpośrednio do kolejnego pola możliwego naruszenia Konwencji przez Polskę. 

Choć:

Obrona z urzędu powinna być - w założeniu - tak samo efektywna jak obrona z wyboru. To założenie jest jednak bardzo idealistyczne i Trybunał daje do zrozumienia, że ma tego świadomość. I tak, co do zasady, państwo nie może odpowiadać za jakość pomocy prawnej świadczonej przez obrońców [...], niemniej w sytuacji, gdy nieskuteczność świadczonej pomocy ma charakter oczywisty, a obrońca dopuszcza się istotnych zaniedbań, organy procesowe powinny interweniować [...]

P. Hofmański i A. Wróbel Komentarz do Art. 6 EKPCz [w:] L. Garlicki Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Komentarz, t. I, Warszawa 2010

to w przypadku dopuszczenia przez państwo do zaistnienia systemowego mechanizmu prowadzącego nieproporcjonalnej różnicy między obroną z urzędu a obroną z wyboru, RP może naruszać prawo dostępu do SN. 


Skoro państwo przejmuje finansowanie obrony skarżącego, to wysiłek intelektualny obrońcy z urzędu nie powinien tak często stanowić "pisania [opinii] do szuflady" - zwłaszcza w porównaniu z obrońcami z wyboru, bardziej skorymi do wnoszenia kasacji. Być może pozostawienie skarżącemu możliwości wyboru (chociażby częściowo) obrońcy z urzędu, prowadziłoby przy obecnym rozwoju rynku usług prawniczych, do (chociaż minimalnej) wdzięczności dla "klienta z urzędu", co miałoby przełożenie na częstsze wnoszenie kasacji. Złe oddziaływanie może mieć również osobne wyznaczanie obrońcy z urzędu do sporządzenia kasacji. Obrońca z urzędu, który występował w I i II instancji, ma większą wiedzę procesową, gotową do "przekucia" w podstawy kasacyjne. Dlatego to właśnie dotychczasowy obrońcy z urzędu powinien być wyznaczany do sporządzenia kasacji.   

Węzłowe zagadnienia,
które pojawiły się w innych orzeczeniach ETPCz to:
- ekstradycja do Państwa Trzeciego grożąca naruszeniem zakazu tortur (Ergashev p-ko Rosji, skarga nr 12106/09),
- przekazanie nosicielki HIV do Państwa Trzeciego, grożące przedwczesną śmiercią ze względu na brak kuracji retrowirusowej (Yon-Ekale Mwanje p-ko Belgii, skarga nr 10486/10)